2016 was het Jaar van het Boek. Het boek heeft zich door de eeuwen heen steeds aangepast aan de eisen van de tijd: van kleitablet naar papyrusrullen en na de uitvinding van de drukpers richting het boek zoals wij dat nu kennen, tot het digitale boek: het e-book.
Bibliotheekuitleningen dalen; lezen is geen populaire vrijetijdsbesteding
Ondanks de groei van de Nederlandse bevolking (van grofweg 14 miljoen mensen in 1980 naar ruim 17 miljoen inwoners in 2017) is het lenen van bibliotheekboeken in de afgelopen dertig jaar met 100 miljoen boeken afgenomen. Deze afname hangt samen met de trend dat het lezen van boeken steeds minder populair is geworden als vrijetijdsbesteding. De meeste vrije uren worden tegenwoordig besteed aan “mediagebruik”. Het gebruik van computer en internet is sterk toegenomen sinds begin jaren ’90 van de vorige eeuw en in diezelfde tijd is de populariteit van het lezen van gedrukte media sterk gedaald.
De openbare Nederlandse bibliotheken vormen sinds 2003 samen de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOG). De VOG zal dus iets moeten ondernemen om de mensen weer naar de bibliotheken te krijgen, nu de uitleen van papieren boeken steeds verder daalt. Opvallend is dat dat de daling onder de uitleen van boeken voor volwassenen hoger is, dan de daling van de uitleen van jeugdboeken. Vermoedelijk heeft dit te maken met het feit dat kinderen tot hun 18e verjaardag gratis boeken mogen lenen bij de openbare bibliotheek en er verschillende campagnes zijn geweest om de jeugd weer aan het lezen te krijgen, zoals BoekStart en Bibliotheek op School. Ondanks het feit dat bibliotheekwerk grotendeels wordt gefinancierd vanuit openbare middelen, betalen volwassen in Nederland contributie voor hun lidmaatschap. In het buitenland is het vaak gebruikelijk dat iedereen gratis boeken kan lenen, dus Nederland heeft hierin een uitzonderingspositie.
Digitalisering van de bibliotheek
Sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw, zijn openbare bibliotheken zich steeds meer gaan richting op digitale dienstverlening. Zo wordt er sinds die tijd in vrijwel alle bibliotheken het gebruik van internet aangeboden. Ook de organisatie zelf ging steeds verder online, met een landelijke catalogus, digitale nieuwsbrieven per mail en een digitaal uitleensysteem. En sinds 2014 is er de Online Bibliotheek, in beheer bij de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
Online Bibliotheek
De Online Bibliotheek richt zich op de uitleen van luisterboeken en e-books. Ook worden er online cursussen aangeboden. De uitleen van e-books zit sterk in de lift: in 2016 werden er 2,8 miljoen e-books uitgeleend, een stijging van maar liefst 74% met het jaar ervoor! In onderstaande grafiek staan ook de resultaten van de VakantieBieb, in de zomermaanden kunnen leden en niet-leden van de Online Bibliotheek een verzameling van 60 e-booktitels downloaden met daarin titels voor het hele gezin.
Toch hebben nog altijd slechts 344.000 van de in totaal 3,7 miljoen bibliotheekleden een gebruikersaccount voor de Online Bibliotheek. Dit is dus nog maar 9,2% van de leden. En slechts zes van de tien online leden maakt hier ook daadwerkelijk gebruik van. Als je deze cijfers uit 2016 zo eens bekijkt, dan zie je meteen dat er nog een grote groei mogelijk moet zijn. Eén van de voordelen voor lokale bibliotheken is dat ze zelf geen collectie op hoeven te zetten met digitale boeken, omdat de Online Bibliotheek landelijk is.
Hoe komt het dan dat die groei er nog niet is?
Persoonlijk denk ik dat onwetendheid van de mensen het grootste probleem is: mensen zijn simpelweg niet op de hoogte van het bestaan van de Online Bibliotheek. Zo ben ik zelf een vrij fanatieke boeklezer en al jarenlang lid van de lokale bibliotheek. Toch had ik nog nooit gehoord van de Online Bibliotheek, omdat ik aanvankelijk niet zo geïnteresseerd was in e-books. Nu je e-books echter op steeds meer media-apparatuur kunt lezen – en geen speciale e-reader meer hoeft aan te schaffen – zijn ze voor mij wel aantrekkelijker geworden. De landelijke campagne “E-books: leen ze bij de bibliotheek!” die in 2016 is gehouden was een goed begin, maar ik denk dat een vervolg hierop wenselijk zou zijn, bijvoorbeeld in 2018, zodat nog meer mensen op de hoogte worden gebracht van het bestaan van de Online Bibliotheek.
Een ander nadeel is dat er veel minder e-booktitels beschikbaar zijn (zo’n 15.000 titels, wat ongeveer 1/3 is van het totale aanbod aan titels dat is uitgegeven als e-book) tegen 100.000 titels die beschikbaar zijn als fysiek boek (bij een middelgrote bibliotheek). Vanwege afspraken met uitgeverijen, zijn bijvoorbeeld bestsellers vaak pas relatief laat te leen als e-book. Ook oudere (populaire) literatuur is nog niet altijd uitgegeven als e-book. Ook is er een gebrek aan de beschikbaarheid van studieboeken in e-bookvorm. Het goede nieuws voor de jeugd is dat Young Adult-titels vaak wel snel te lenen zijn als e-book.
Daarnaast is de manier waarop je een geleend e-book op je media-apparaat te krijgen nog altijd omslachtig: je wordt heen- en weer gestuurd tussen een website en een app. Daar staat tegenover dat je wel 24/7 boeken kan lenen bij de Online Bibliotheek en dat je voor de fysieke bibliotheek nog altijd afhankelijk bent van de openingstijden. Op het gebied van het online uitleensysteem is zeker nog een verbeteringsslag te halen.
Lidmaatschap
Een lidmaatschap van de Online Bibliotheek kost 42 euro per jaar (tarief 2017): je kunt dan maximaal 10 e-books tegelijkertijd lenen voor een periode van drie weken. Maar als je al lid bent van een lokale bibliotheek, dan kun je gratis een lenersaccount aanmaken voor de Online Bibliotheek. De kosten van een abonnement verschillen per lokale bibliotheek, maar liggen gemiddeld rond de 50 euro per jaar. Voor die paar euro meer per jaar is mijn advies: kies voor een abonnement bij een lokale bibliotheek, aangevuld met een gratis account voor de Online Bibliotheek, dan heb je het beste van zowel de papieren als de digitale boekenwereld.
Auteur Maartje van Abeelen is een lezer en altijd op zoek naar manieren om makkelijk meer boeken te kunnen verslinden.
Lees ook mijn andere artikel over e-books: Waarom uitgeverijen liever niet hebben dat bibliotheken e-books uitlenen
Maartjes Moves 